Ülkemizde şans oyunları hasılatı ne kadar oldu; kısaca insanlarımız ne kadar şans oyunu oynuyorlar?
2020’nin büyük bir kısmında pandemi koşulları hâkimken, toplumumuz şans oyunlarına ne kadar rağbet gösterdi?
2019’da durum neydi, 2020’de ne oldu? Şans oyununu oynayanlar ne kazandı, ne kaybetti?
Bilindiği gibi ülkemizde, 3 tip yasal şans oyunu bulunmaktadır. Bunlar, Milli Piyango Oyunları/MP Oyunları (Sayısal Oyunlar, Kazı Kazan, Piyango); spor bahisleri (İddaa ve Spot Toto) ve at yarışlarıdır.
MP Oyunları, 2019 yılında tümüyle Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü (MPİ) tarafından, 2020 yılında ise, 01 Ağustos 2020’ye kadar MPİ tarafından, sonrasında ise Türkiye Varlık Fonu A.Ş.’nin yetkilendirdiği Sisal/Şans şirketi tarafından oynatılmıştır. Halen de bu şirket tarafından oynatılmaya devam edilmektedir.
At yarışları ise, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nca yetkilendirilen Türkiye Jokey Kulübü (TJK) tarafından oynatılmaktadır.
2019 yılında MPİ tarafından oynatılan “piyango, kazı kazan ve sayısal oyunlar”ın toplam hasılatı: 3,32 Milyar TL.’dir. Bu tutarın 1,58 milyar TL.’si ikramiye olarak oyunculara dağıtılmış; 1,64 milyar TL.’si ise KDV, ŞOV ve kamu payı olarak Hazineye aktarılmıştır. MPİ, 2019 yılında ayrıca, 211 milyon TL. tutarında “diğer gelirler” kaleminden gelir elde etmiştir. (Kaynak: MPİ 2019 yılı faaliyet raporu. http://www.mpi.gov.tr/themes/bluemasters/ documents/faaliyet_2019.pdf)
2019 yılında spor bahislerinin (İddaa ve Spor Toto) toplam hasılatı ise, 28,16 Milyar TL.’dir. Bu tutarın 18,05 Milyar TL.’si ikramiye olarak oyunculara dağıtılmış; 5,8 Milyar TL.’si KDV, ŞOV ve kamu payı olarak olarak Hazineye, 1,65 milyar TL.’si ise Spor Genel Müdürlüğü’ne aktarılmıştır. (Kaynak, STTB Sayıştay Raporu: https://www.sayistay.gov.tr/tr/?p=2&ContentID=13009)
2019 yılında at yarışları hasılatının toplamının ne kadar olduğuyla ilgili bir resmi açıklama veya veri bulunmamaktadır. Bununla birlikte, Hazine ve Maliye Bakanlığı (HMB) verilerine (HMB verileri için https://muhasebat.hmb.gov.tr/ genel-yonetim-butce-istatistikleri) göre, 2019 yılında Şans Oyunları Vergisi (ŞOV) olarak tüm şans oyunlarından toplam 1,68 Milyar TL. tahsil edilmiştir.
Spor bahislerinden bunun 1,19 Milyar TL.’sinin, MP oyunlarından ise, 320 milyon TL.’sinin geldiği düşünüldüğünde, demek oluyor ki, at yarışlarından 2019 yılında yaklaşık 170 milyon TL. ŞOV tahsil edilmiş.
ŞOV Kanunu(https://www.mevzuat.gov.tr/ MevzuatMetin/ 1.5.5602.pdf)’na göre, at yarışlarından tahsil edilen vergi oranının KDV düşülmüş net hasılat üzerinden % 7 olduğu dikkate alındığında ise, 2019 yılında at yarışları hasılatının yaklaşık 2,5 milyar TL. olduğu görülmektedir.
At yarışlarından kamunun % 18 oranında da KDV tahsil ettiği düşünüldüğünde, yine kabaca 380 Milyon TL.’lik bir KDV gelirinden bahsedilmesi gerekmektedir. Ayrıca at yarışlarından yaklaşık % 15 oranında da bir kamu payı tahsil edilip Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’na aktarılmaktadır. Dolayısıyla 2019 için at yarışlarından kabaca Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından 375 milyon TL.’lik bir kamu payı tahsil edildiğini söylemek yanlış olmaz.
Bu verileri topladığımızda ise, 2019 yılında yasal tüm şans oyunlarından Türkiye’de, yaklaşık 34 Milyar TL.’lik bir hasılat oluşmuştur. Bu hasılatın, yine yaklaşık 10 milyar TL.’si KDV, ŞOV ve kamu payı olarak tahsil edilmiştir. Oyunculara ise ikramiye olarak, kabaca, 20,5 milyar TL.’si dağıtılmıştır. Kalan tutar, yatırım ve işletme giderleri ile diğer giderlerdir.
Peki 2020’de durum nedir?
Öncelikle şunu ifade etmek gerekir ki, 2020 yılı için yukarıdaki gibi kesine yakın rakamlara ulaşmak pek mümkün değil.
Bunun birinci nedeni, henüz, yukarıda referans aldığımız Sayıştay raporu gibi veriler henüz yayımlanmadı.
Ayrıca, daha evvel bir kamu kurumu olan MPİ tarafından oynatılan oyunlar, 01 Ağustos 2020 tarihinden itibaren artık, MPİ tarafından değil; Türkiye Varlık Fonu A.Ş. tarafından yapılan hizmet alımı sonucunda, Sisal/Şans şirketi tarafından oynatılıyor ve bu oyunların hasılatının ne olduğu ile ilgili olarak bugüne kadar resmi bir açıklama yapılmadı.
Fakat, yine de az çok bir hesaplama yapmamız mümkün gözükmektedir. Şöyle:
Yukarıda, 2019 yılında tahsil edilen ŞOV’un 1,68 Milyar TL. olduğunu söylemiştik. Bu tutar, 2020 yılında bu kez 3,46 milyar TL. olarak gerçekleşerek, % 106 oranında artmıştır. Buna HMB verilerinden (HMB verileri için https://muhasebat.hmb.gov.tr/ genel-yonetim-butce-istatistikleri) ulaşabilmek mümkün.
Fakat sadece bu tutara bakarak, Türkiye’de yasal şans oyunları hasılatı da % 106 oranında artmıştır demek doğru olmaz. Çünkü, 5602 sayılı Şans Oyunları Hasılatından Alınan Vergi, Fon Ve Payların Düzenlenmesi Hakkında Kanun’un 6 ncı maddesine (https:/ /www.mevzuat.gov.tr/ MevzuatMetin/1.5.5602.pdf ) göre, şans oyunlarının niteliğine bağlı olarak tahsil edilen vergilerin tutarı değişmektedir.
Spor bahislerinden (İddaa ve Spor Toto) % 5 oranında ŞOV alınırken, bu oran at yarışlarında % 7, MP oyunlarında ise % 10’dur. Verginin matrahı ise, net hasılat yani, brüt hasılattan % 18 KDV düşüldükten sonra kalan tutardır.
At yarışlarında, 2020 yılında oynatan yapı/şirket, oyun portföyü vb. önemli herhangi bir değişiklik olmamış; sadece pandemi nedeniyle at yarışları bir süre kesintiye uğramıştır. Bu nedenle at yarışlarının pazar payının fazla bir değişikliğe uğramadığını, hasılatının ise, kabaca 2020 yıllık enflasyon oranında (% 14,6) büyüdüğünü kabul etmek doğru olacaktır diye düşünüyorum. Yani at yarışlarının 2020 hasılatı, 2019 hasılatı olan 2,5 milyar TL.*% 14,6= 2,64 milyar TL.'dir.
MP Oyunlarında ise, yine yukarıda belirttiğimiz gibi, 01 Ağustos tarihinden itibaren 2020 yılında oynatan yapı/şirket, oyun portföyü vb. ciddi bir değişim yaşanmıştır. Dolayısıyla 01 Ağustos’a kadarki dönem için % 9,7’lik bir pazar payını ve 2020 yıllık enflasyon oranı (% 14,6) kadar bir büyümeyi; 01 Ağustos’tan ise (elimde resmi veri yok; fakat tecrübelerime göre), 2,5 kat büyüyen bir ciroyu/hasılatı dikkate almak gerekir doğru olacaktır diye düşünüyorum.
Nitekim, Türkiye Varlık Fonu Genel Müdürü Sayın Zafer Sönmez de TBMM’de yaptığı açıklamada “5 ayda 2,5 ciro kat büyümesinden” bahsetmiştir. (https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/ milli-piyango-oynayan-herkesin-nasil-takip-edildigini-en-yetkili-isim-acikladi-1809586)
Kısaca, MP oyunları için, 2019 cirosunun 3,32 milyar TL. olduğunu ve 2020 yılının 7 ayının eski modelle (MPİ tarafından); 5 ayının ise, yeni modelle ve 2,5 kat hasılat büyümesi ile Sisal/Şans tarafından yürütüldüğünü dikkate aldığımızda, şu şekilde bir hesaplama yapmak uygun olacaktır:
2020 yılı ilk 7 aylık Dönem (Eski Model/MPİ Tarafından): 3,32 milyar TL./12 ay*7 ay = 1,937 milyar TL.+ % 14,6 Enflasyon Büyümesi= 2.219 Milyar TL.
2020 Son 5 Aylık Dönem (Yeni Model/Sisal/Şans Tarafından): 3,32 milyar TL./12 ay*5 ay=1,383 Milyar TL+% 14,6 Enflasyon Büyümesi= 1,585 Milyar TL.*2,5 kat büyüme= 3.963 milyar TL.
Bu 7 aylık ve 5 aylık Dönemleri topladığımızda ise, 2020 yılı MP oyunları hasılatının 6,18 Milyar TL. civarında olduğu/olabileceği sonucuna varılmaktadır.
Gelelim spor bahislerine (İddaa ve Spor Toto). Spor bahislerinde de 29.08.2019 tarihinde oynatan yapı/şirket, oyun portföyü vb. ciddi bir değişim olmuş, ikramiye dağıtım oranı % 50’den % 70’e çıkarılmış ve “canlı bahis” gibi yeni oyunlar piyasaya sürülmüştür. Dolayısıyla spor bahislerinin hasılatını, 2019 yılını baz alarak hesaplamak doğru sonuç vermeyecektir. Çünkü 2019 yılının kendi içerisinde dinamikleri farklıdır.
Fakat, spor bahisleri hasılatına 2020 ŞOV tahsilatlarına bakarak ulaşmak mümkündür.
2020 yılında at yarışları hasılatının 2,64 milyar TL. olduğunu, hasılattan % 18 oranında KDV düşüldükten sonra kalan tutardan ise % 7 oranında ŞOV tahsil edildiğini dikkate aldığımızda, demek ki, 2020 yılında, at yarışlarından yaklaşık 164 milyon TL. ŞOV tahsil edilmiştir.
Yine 2020 yılında MP oyunları hasılatının 6,18 milyar TL olduğunu, hasılattan % 18 oranında KDV düşüldükten sonra kalan tutarın % 10’u kadar ŞOV tahsil edildiğini dikkate aldığımızda ise, demek ki, 2020 yılında, MP oyunlarından yaklaşık 524 milyon TL. ŞOV tahsil edilmiştir.
Son olarak 2020 yılında, toplam ŞOV tahsilatının 3,46 milyar TL. olduğu ve bu verginin 164 milyon TL.’sinin at yarışlarından, 564 milyon TL.’sinin ise MP oyunlarından tahsil edildiği dikkate alındığında ise, demek ki, spor bahislerinden, 2020 yılında, 2,772 milyar TL. ŞOV tahsilatı yapılmıştır.
Spor bahislerinden (İddaa ve Spor Toto) net hasılat üzerinden % 5 oranında ŞOV tahsil edildiği dikkate alındığında da, spor bahislerinin 2020 yılında (KDV Hariç) net hasılatının 55,44 milyar TL.; bunun üzerine % 18 KDV eklendiğinde ise, hasılatının yaklaşık 65,4 milyar TL. olduğu karşımıza çıkmaktadır.
Bu veriler dikkate alındığında, 2019’da tüm Türkiye'de şans oyunları hasılatı 34 milyar TL. civarında iken; 2020 yılında hasılatın yaklaşık 74 milyar TL. civarına ulaştığını söylemek mümkündür.
Tüm bu verileri bir tabloya dönüştürdüğümüzde ise durum şu şekildedir:
| Yıl | MP Oyunları (Sayısal, Piyango, Kazı Kazan) | At Yarışı (TJK) | Spor Bahisleri (İddaa/Spor Toto) | Toplam |
|---|---|---|---|---|
| 2019 | 3,32 Milyar TL. | 2,5 Milyar TL. | 28,16 Milyar TL. | 34 Milyar TL. |
| Pazar Payı | % 9,7 | % 7,3 | % 83 | % 100 |
| Kamuya Aktarılan | 1,64 Milyar TL. | 925 Milyon TL. | 7,45 Milyar TL. | 10,015 Milyar TL. |
| 2020 | 6,18 Milyar TL. | 2,64 Milyar TL. | 65,4 Milyar TL. | 74,22 Milyar TL. |
| Pazar Payı | % 8,3 | % 3,6 | % 88,1 | % 100 |
| Kamuya Aktarılan | 3 Milyar TL | 988 Milyon TL. | 17,27 Milyar TL. | 21,26 Milyar TL. |
Bu tabloya bakıldığında sonuç olarak şu tespitleri yapmak mümkündür.
1-Türkiye’de yasal şans oyunu pazarı, 2020’de, pandemi koşullarına rağmen iki katından fazla büyümüş ve 74 milyar TL. civarına ulaşmıştır. Türkiye’nin 2020 GSYH’sinin kabaca 5 trilyon TL. olduğu dikkate alındığında, şans oyunlarının toplam hasılatı, 2020 yılı GSYH’nin kabaca % 1,5’ine ulaşmaktadır. Yasadışı bahis ve kumarın oluşturduğu güncel hacim ise bilinmemektedir.
2-Şans oyunlarından kamunun aldığı pay 2019'da 10 Milyar TL. civarında iken 2020 yılında 21 Milyar TL.'yi aşmıştır. Bu paya, yatırım ve işletme giderleri ile Veraset ve İntikal Vergisi gibi gelirler dahil değildir. 2020 yılında şans oyunlarından elde edilen vergi ve kamu payı alkolden alınan 16,4 milyar TL.'lik vergiyi geçmiş, tütünden alınan 61,8 Milyar TL.'lik verginin ise, üçte birine ulaşmıştır. (https://www.sozcu.com.tr/2021/ekonomi/2020de-neye-ne-kadar-vergi-odedik-ozan-bingol-15-soruda-anlatti-6213681/)
Şans oyunları hasılatının büyümesi esas itibariyle, spor bahislerinden gelmektedir. 2020’de spor bahisleri hasılatı, 2019’a nazaran yaklaşık 2,5 kat büyümüş ve 28 milyar TL.’den 65 milyar TL. civarına ulaşmıştır. Pazar payı da, tüm şans oyunları içerisinde % 83’ten % 88’lere yükselmiştir. Toplumumuz, şans oyunlarında daha çok spor bahislerini (İddaa’yı) tercih etmektedir.
3-MP oyunları, 01 Ağustos 2020 tarihindeki oynatan yapı/şirket, oyun portföyü değişikliği ile birlikte, 2019’a göre iki kata yakın bir büyüme kaydetmiştir. Fakat, şans oyunlarındaki pazar payı, hasılatı büyümesine rağmen azalmıştır.
4-At yarışları ise, hasılatı göreceli olarak artmasına rağmen, pazar payını yarı yarıya kaybetmiştir. Durağan bir görünüm sergilemektedir.
22.05.2021
Avukat Atasoy ZERNotlar:
1- Yukarıdaki tabloda yer alan kamuya aktarılan tutarların hesaplanmasında, yatırım ve işletme giderleri ile sponsorluk, isim hakkı, reklam gibi giderler dikkate alınmamıştır. Ayrıca, şans oyunlarından kazanılan ikramiyelerin, 2019 yılı itibariyle 5.760 TL.’den yüksek; 2020 yılı itibariyle de 7.060 TL.’den yüksek olması halinde, yüksek olan kısmın % 20’si Veraset ve İntikal Vergisi (VİV)’ne tabidir. HMB verilerine göre, 2019 yılında 1,10 Milyar TL., 2020 yılında ise 1.30 milyar TL. VİV tahsilatı yapılmış (HMB toplam tahsilatı açıklıyor, kırılımlarını vermiyor.); ancak, bunun ne kadarı şans oyunlarından gelmiştir, bilemiyoruz. Tabloda bu nedenle VİV gelirleri de yer al(a)mamaktadır.
2- MP oyunlarından 01 Ağustos 2020 tarihinden itibaren KDV tahsil edilmediğine/Hazineye aktarılmadığına yönelik iddialar da bulunmaktadır. Eğer Hazineye KDV ödemesi/aktarımı yapılmıyor ise, yaklaşık 524 milyon TL. tutarındaki KDV Varlık Fonu’nda kalmaktadır. Bu konuda şu yazılara bakılabilir: